تا نام بیابان و صحراهای داغ و خشک به میان می آید، نگرانی و دلهره از وجود آنها صد چندان می شود. وحشت از وجود موجودی ریزنقش اما مجهز به سمی بسیار خطرناک و کشنده. سلاطین مرگ ، «عقرب ها». می گویند عقرب های ایرانی گزنده ترین عقرب ها در جهان هستند. مأوای این موجودات در بیابان هاست، در دشت کویر و دشت لوت زیاد به چشم می خورند و همینطور در خوزستان، که سرزمین کژدم هاست و مهلک ترین عقرب های سمی در آنجا ریست می کنند. شاید شما هم یکی از چند میلیون آدمی باشید که در مورد این موجودات کنجکاوی می کنید
عقرب دم پهن
نام علمی: Androctonus crassicauda
نام انگلیسی: fat-tailed scorpion
عقرب دم پهن گونه ای از کژدم ها با اندازه ای حدودا ۵۰ میلیمتر است. رنگ آن قهوه ای تیره و برخی مواقع سیاه بوده، موهای کوتاه تیره رنگی در قسمت های شکمی و چنگال های بزرگ بسیار پر قدرتی را دارا می باشد. پراکندگی آن بیشتر در بیابان ها، مناطق خشک و نیمه خشک و … نظیر استان های جنوبی کنار خلیج فارس، خوزستان، ایلام، کردستان، کرمانشاه و خراسان است.
عقرب اندروکتونوس کراسیکودا در اندازه متوسط با دم صاف و تخت دارای اندازه ۵۰ میلیمتر است. بدن به رنگ قهوه ای تیره و در مواردی سیاه رنگ است. دارای لبه های دندانه دندانه در بیشتر قسمتهای پشت شکم و موهای کوتاه تیره رنگ متعدد در قسمتهای مختلف شکمی و سایر اندام. دارای چنگال های بزرگ که در قسمت های ابتدایی بسیار پر قدرت است. به طور کلی ظاهری خشن و خوف آور دارند.
آندروکتونس کراسیکودا Androctonus Crassicauda
انواع کژدم غیر حفاری است که اندازه آن تا ١٢ سانتی متر نیز میرسد. این گونه که کژدم سیاه نیز نامیده میشود آندروکتونوس کراسیکودا گونه ایست به رنگ قهوهای، خرمایی، زیتونی تا سیاه ، شانهها، کلیسرها، انتهای پاها وسطح شکمی کژدم به رنگ زرد روشن میباشد .این عقرب ایرانی دارای نیش بزرگی است که هنگام گزش موجب درد شدیدی میشود.
.( ٢٨درصد) از موارد عقرب گزیدگی در استان خوزستان و اولین عامل گزش انسان بوده است ( ٢١ ) و تقریباً همین سهم از گزشهای کاشان (% ٣٠ ) را نیز دارد مرگ و میر ناشی از گزش این جانور بیشتر در کودکان مشاهده شده است اما در مردان بالغ و نظامی که در خوزستان خدمت نمودهاند، نیش این عقرب مزاحم حتی بدون استفاده از پادزهر نیز درمان شده است.این کژدم پراکندگی وسیع در کشور داشته و از نواحی شمال کشور تا استانهای جنوبی خلیج فارس و تمام استانهای غرب کشور، کرمان ، بوشهر، سمنان و خوزستان ) اهواز، امیدیه ، بستان ،سوسنگرد، ماهشهر، خرمشهر، آبادان (،ا یلام ) دهلران ، مهران ،ا یوان (،آذربایجان غربی) چالدران ، خوی، ماکو، اشنویه ، ارومیه(، کردستان ) مریوان (، خراسان بزرگ ) تایباد، خواف ، قائن ، بیرجند، نهبندان (،کرمانشاه ) جوانرود، سر پل ذهاب ، قصر شیرین (، کرمان ) بافت ، بردسیر، بم ، جیرفت ، راور، رفسنجان ، زرند، سیرجان ، شهربابک ،عنبرآباد، کرمان ، کهنوج ، منوجان صیدشده ا ست نقشه شماره یک پراکندگی این عقرب را در کشور نشان میدهد .
رنگ بیشتر عقرب ها زرد متمایل به قهوه ای، خاکستری، سیاه و قهوه ای است و اندازه کوچکی تا ۱۸ سانتی متر دارند. بدن آن ها که حالتی تخت دارد باعث شده که عقرب ها بتوانند از شکاف های بسیار باریک عبور کنند. آن ها برای شکار می توانند نیش خود را که در انتهای دم قرار گرفته به آن حیوان که بیشتر حشرات موذی است، تزریق کنند. از جمله شکارهای آن ها می توان به سوسک های سیاه و قورباغه ها اشاره کرد. به طور دقیق تر شکار آن ها به این صورت است که ابتدا طعمه خود را نیش زده و سپس توسط آرواره هایشان طعمه را خرد کرده و بر اثر آنزیمی که ترشح می کنند، آن را به صورت مایع در می آورند.
غذای عقرب حتما باید به صورت مایع وارد بدن او شود به همین منظور، دهان او دارای پرزهایی است که شبیه فیلتری عمل می کند که از ورود ذرات جامد جلوگیری می کند. شاید برایتان جالب باشد که بدانید، غذا خوردن در عقرب ها گاهی تا ۲۴ ساعت هم طول می کشد و آن هم به دلیل همین فرآیند مایع سازی مواد است. آب مورد نیاز برای عقرب هایی که در نواحی مرطوب زندگی می کنند، از آب های جدا مانند دریاچه و رودها تأمین می شود و آن هایی که در نواحی خشک زندگی می کنند، آب مورد نیاز خود را از طریق بدن طعمه استفاده می کنند.
ایران تنها کشور تولید کننده آنتی سرم عقرب زدگی خاورمیانه است، البته یک سایت تحقیقاتی در کشور عربستان در این زمینه فعالیت می کند. آنتی سرم عقرب زدگی که در ایران تولید می شود از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است. آنتی سرم ایران گرانترین آنتی سرم عقرب زدگی است و این یک نوع درآمدزایی از زهر عقرب است و حتی میتوان از روغن عقرب هم استفاده های بهینه ای داشت.عقرب های ایرانی انواع متنوعی دارند که در اندازه های کوچک و بزرگ موجود هستند. خطرناک ترین نوع عقرب ها در ایران زندگی میکنند و مرکز پرورش عقرب ایران را میتوان استان خوزستان دانست. این جانور بیابانی سم بسیار مهلک و کشنده ای قسمت انتهای بدن یعنی دم خود دارد، که سوای خطرات جانی و مرگبار، در صورت استفاده درست از سم عقرب، میتوان جان بسیاری از آدم ها رو هم نجات داد. چرا که این سم کشنده مصارف دارویی داشته و برای تسکین درد و از بین برنده انواع عفونت ها کاربرد دارد. همچنین در کشورهای شرقی مثل چین، عقرب سرخ شده یا کبابی از تنوع های غذایی به شمار میرود و مشتریان بسیار زیادی هم دارد. چینی ها معتقدند خوردن عقرب میتواند بدن را در مقابل بسیاری از بیماریها مصون نگه دارد و همچنین باعث افزایش طول عمر و عقب افتادن پیری میشود. البته هر عقربی خوراکی نیست و باید از قبل توسط مراجع زیربط تأیید شده باشد. همچنین سم عقرب ها باید قبل از مصرف ، از بدنشان استخراج شود و غده ی سم ساز هم خارج شده باشد.
مرتضی جوهری محقق و حشره شناسی که سال ها در مورد عقرب های ایرانی تحقیق کرده و حرف های این محقق بسیار جالب و شنیدنی است. عقرب ها ویژگی ها و رفتارهای عجیبی دارند. یکی از این ویژگی ها که آقای جوهری در مورد آن صحبت می کند، ضد گلوله بودن این موجود است! سرسخت ترین و مرگبارترین موجود دنیا «عقرب ها موجودات شگفت انگیز و البته خطرناکی هستند که همیشه کنجکاوی بشر را برانگیخته اند. این کنجکاوی ها در مورد اینگونه از بندپایان خاص، باعث شده محققان به نتایج باورنکردنی در مورد این جانور دست پیدا کنند. قبل از هر چیز بهتر است در مورد مقاومت عقرب بگوییم. کژدم ها تنها موجوداتی هستند که اشعه رادیواکتیو تاثیری بر آنها ندارد! با بررسی که بر روی ضعیف ترین عقرب ها انجام شده، مشخص شده است که ضعیف ترین انواع این موجود می توانند ۴۰ هزار راد (راد واحدی است برای اندازه گیری جذب تشعشعات پرتوهای یون) را تحمل کنند. کافی است بدانید این آمار در مورد انسان کمتر از ۶۰۰ راد است. این یعنی اینکه با این ویژگی، عقرب ها می توانند از انفجار اتمی هم جان سالم به در ببرند!»
عقرب ها بیشتر در بیابان ها و مناطق خشک و نیمه خشک با بافت ماسه ای و سنگریزه ای یافت میشوند. مواردی در، باقی مانده انباشت های گیاهی و لابه لای تخته سنگها نیز مشاهده شده است. این عقرب در مناطقی از ترکیه، شمال آفریقا و خاورمیانه زیست میکند.
عقرب در شب فعالیت میکند و در هنگام روز در لای درزها و شکافها پنهان میشود. قادر است بغیر از سطوح صیقلی شیشه ای از همه سطوح بالا رود. از بی مهرگان و حشرات کوچک تغذیه میکند. در مواردی مشاهده شده است که پس از کشتن مارمولکهای کوچک، مایعات بدن آنها را میمکد. این اتفاق در مورد پستانداران کوچک نیز گزارش شده است. از نیش انتهایی دم برای دفاع و یا کشتن طعمه استفاده میکند.
سم عقرب دارای نئوروتوکسیک و کاردیوتوکسیک است و در مواردی میوتوکسیک نیز مشاهده شده است. محل گزش این عقرب بسیار دردناک است. معمولا محل گزش قرمز شده و متورم میشود. از ۱ تا ۲۴ ساعت عوارض اختلال در سیستم عصبی مشاهده شده است که میتواند بر روی کارکرد قلب تاثیر گذار باشد و فرد مصدوم را دچار خونریزی داخلی، اختلالات تنفسی و دیداری نماید. در موارد بسیار نادری مرگ انسان در اثر شوک، ایست قلبی و ایست تنفسی گزارش شده است.
آقای جوهری از عقرب های خاص سرزمین خوزستان می گوید: «در خوزستان دو گونه عقرب خطرناک با عنوان «خوزستانوس» و «ایرانوس» زیست می کنند که به آنها عقرب های دم طلایی و عقرب سیاه هم می گویند. جالب است بدانید که ایرانوس و خوزستانوس به نام عقرب ایرانی در لیست بندپایان سمی دنیا به ثبت رسیده است. در کنار این دو گونه، سه گونه کژدم خطرناک هم در خوزستان زندگی می کنند که تا به حال مرگ بر اثر گزش های مرگبار آنها بسیار گزارش شده است. عقرب های خوزستان بالاترین میزان گزیدن را در دنیا به خود اختصاص داده اند. «آندرکتونوس کراسیکودا» در واقع همان عقرب سیاه است. کراسیکودا جثه درشت تری نسبت به دو گونه قبلی دارد. رنگ آن سیاه یا قهوه ای تیره است. اینگونه نه تنها در خوزستان بلکه در تمامی نقاط ایران پراکندگی دارد. سم کراسیکودا نیز کشنده است. شاید این به خاطر رنگ سیاه و شکل و شمایل رعب انگیزش باشد که همه تصور می کنند مهلک ترین و مرگبارترین عقرب دنیاست.
خیلی ها تصور می کنند وقتی عقرب در میان آتش محصور شود یا در شرایط سخت قرار گیرد، خودکشی می کند. خودکشی که با نیش زدن به خود انجام می شود. آقای جوهری در این باره می گوید: «این تصور فقط یک افسانه است و از نظر علمی کاملا غلط است. عقرب ها مانند جانوران دیگر در برابر هر شرایط سختی تا دم آخر مقاومت می کنند اما اینکه چرا عقرب ها در میان حلقه آتش می میرند، به میزان مقاومت عقرب در برابر گرما بستگی دارد و علت آن بالا رفتن درجه حرارت اطراف است نه خودکشی. عجیب است موجودی که در بیابان ها زیست می کند، در دمای بالا نمی تواند دوام بیاورد!
بیشتر عقرب ها در دمای ۴۰ درجه به بالا می میرند. این در حالی است که دمای بسیار پایین و در حد صفر درجه را به خوبی تحمل می کنند. علت مرگ عقرب در حرارت بالا به دلیل از دست دادن سریع آب بدن، انعقاد همولنف و انسداد عروق و مجاری است. به این دلایل است که عقرب در میان آتش می میرد. همانطور که گفتیم این حیوانات شب فعال اند و در بیابان هم اینگونه رفتار می کنند چرا که در طول روز اگر از سایه و پناهگاه شان بیرون بیایند، مرگ شان حتمی است.
به گفته آقای جوهری عقرب ها موجوداتی هستند که با توجه به مقاومت بدنشان می توانند هر جایی زندگی کنند و مدت ها دوام بیاورند.
«هم در محیط خارج از خانه در شکاف و در زیر سنگ ها، زیر پوست درخت، بین هیزم ها و ... یافت می شوند و هم در محیط داخل خانه، حمام، دستشویی، آشپزخانه و محیط های مرطوب.
این جانوران قادرند هر جایی زیست کنند. آنها موجوداتی شب فعالند. عقرب ها در طول روز در گوشه ای بی حرکت مخفی می شوند و وقتی شب فرا رسید از کمینگاه خود بیرون می آیند و شروع به فعالیت می کنند.
عقرب حرکت نمی کند مگر اینکه بخواهد شکمش را سیر کند.
آقای جواهری از رفتار خاص این جانور در هنگام حمله می گویدکه: «عقرب ها در هنگام احساس خطر، ترجیح می دهند فرار کنند تا اینکه حمله کنند. این موجودات تنها زمانی از سم خود استفاده می کنند که راهی برای فرار نداشته باشند. زهر عقرب مایع شفاف و بی رنگی است که ویژگی قلیایی دارد. شکی نیست که زهر عقرب ها باعث از بین رفتن گلبول های قرمز خون می شود. این ویژگی در سم برخی عقرب ها بیشتر و شدیدتر است. تورم دردناک و تغییر رنگ محل گزش از علائم اولیه گزش عقرب است. تشخیص سمی بودن یا سمی نبودن زهر عقرب ها کار آسانی نیست و توصیه می شود بلافاصله بعد از عقرب گزیدگی، بیمار را نزد پزشک ببرند.» البته نگران نباشید برای هر سم عقرب، پادزهری وجود دارد که در مواقع اضطراری از آن استفاده می شود. «پادزهر عقرب عوارض دارد و سعی می شود تا آنجایی که امکان دارد از آن استفاده نشود اما در مورد کودکان و سالمندان باید گفت که این گروه در مقابل زهر عقرب مقاومت کمتری دارند. به هر حال در این مواقع نباید زمان را از دست داد. البته نمی توانم دقیقا بگویم چند ساعت فرصت دارید تا فرد دچار عقرب گزیدگی را نجات بدهید چرا که مقدار سم و همچنین نوع غلظت زهر عقرب ها متفاوت است.»
عقرب آندرکتونوس کراسیکودا(A.c.) دومین عقرب ایران از نظر تعدادعقرب گزیدگی در افراد است و زهر آن سبب ایجاد درد شدید و اختلال در عملکرد سیستم اعصاب مرکزی،اتونوم،عضلات و حتی مرگ می گردد.در این تحقیق اثرات زهر عقربA.c بر روی بافتcbc به روشtwitch tension بررسی شد. زهر در غلظت های(۳ و ۱۰موگرم بر میلی لیتر) طی تحریک غیر مستقیم الکتریکی عضله سبب افزایش سریع و گذرا در ارتفاع توییچ به همراه یک کانتراکچر بزرگ گردید سپس ارتفاع توییچ کاهش یافته و منجر به بلوک کامل پاسخ های توییچ گردید و کانتراکچر به کندی کاهش یافت.زهر عقربA.c. در غلظت۳)و ۱۰موگرم بر میلی لیتر)طی تحریک مستقیم الکتریکی بافت سبب افزایش جزئی در ارتفاع توییچ و سپس کاهش آهسته ارتفاع آن گردیده ولی منجر به بلوک کامل پاسخ های توییچ نگردید،میزان کانتراکچر افزایش یافته و به آهستگی شروع به کاهش نمود.زهر سبب کم شدن حساسیت بافت بهACh وCCh گردید ولی در پاسخ دهی آنKC۱ تغییری حاصل نشد.نتایج حاصله پیشنهاد می کند که زهرA.c. اثرات خود را به صورت پیش سیناپسی بر روی غشا عصب، سیناپسی در سطح گیرنده هایACh و پس سیناپسی بر روی عضله اعمال می کند و فاقد اثر بر آنزیم استیل کولین استراز است
برای کسب اطلاعات بیشتر شما میتوانید به لینک های زیر مراجعه فرمایید.https://zahrageen.com/articles/p/۱۲۹- و https://zahrageen.com/articles/p/۱۳۱-