عوامل عقرب گزیدگی در محیط های نظامی و کنترل عقرب ها درایران وجهان

«دستورالعمل کشوری عقرب گزیدگی»

کنترل عقرب ها در محیط های نظامی( بخش اول) 

منابع:
روح اله دهقانی- حسین ثباتی-مهدی خوبدل
مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سالمت و گروه بهداشت محیط ، دانشگاه علوم پزشکی کاشان، کاشان، ایران 
مرکز تحقیقات بهداشت و تغذیه، پژوهشکده سبک زندگی، دانشگاه علوم پزشکی بقیه اهلل، تهران، ایران

چکیده

عقرب گزیدگی از دیرباز جزء مشکلات بهداشتی درمانی مردم و بویژه نیروهای نظامی می باشد. در زمان جنگ تحمیلی نیز یکی از مشکلات اصلی بهداشتی رزمندگان ایرانی بویژه در منطقه عملیاتی جنوب و قرارگاه های مستقر در شرق استان خوزستان وجود عقرب بوده است. در ایران سالانه بیش از ۴۰ هزار مورد عقرب گزیدگی گزارش می شود و علی رغم تهیه و تولید سرم و پادزهرهای پلی والان و مونووالان ضدعقرب، موارد منجر به بستری و نیازمند به درمان همچنان بالا است. نیروهای نظامی به لحاظ نوع ماموریت خود بیشتردرزیستگاه های طبیعی کژدم ها ودیگر بندپایان سمی وارد شده و مورد

عقرب گزیدگی قرار می گیرند.
وقفه ای که در دسترسی مصدومین به امکانات درمانی مناسب از جمله پادزهر ضد عقرب رخ می دهد، ممکن است زندگی فرد را تهدید نماید و یا طول مدت بستری و هزینه های درمان را افزایش دهد و باعث افت توان رزمی سرباز و یگان او شود.
لذا اقدامات کنترل عقرب ها و پیشگیری از عقرب گزیدگی می تواند عملی ترین روش برای مقابله با این مشکل بهداشتی باشد.
در این مطالعه مروری سعی بر آن است تا کلیه روش های کنترل کژدم و یا عقرب ها درشرایط مختلف وبسته به 

رفتارگونه های عقرب موردبررسی قرار گیرد و روشهای کاربردی و اصولی و متناسب با شرایط نظامی پیشنهاد گردد.  لزوم مطالعات حشره شناسی پزشکی و شناسایی عقرب ایرانی در منطقه قبل از انجام رزمایش و برپایی و احداث اردوگاهها و تاسیسات نظامی، مورد تاکید است. اقدامات کنترل محیطی و فیزیکی با استفاده از انواع روشها از جمله تله ها، کنترل شیمیایی و بیولوژیک عقرب ها در محیطهای نظامی و همچنین لزوم آموزش های تخصصی به کارکنان بهداشت نظامی در بخش کنترل ناقلین دراین زمینه ازجمله مواردیست که دراین مطالعه مروری به تفضیل موردبررسی قرارمیگیرد.

مقدمه

عقرب ها (کژدم ها)موجوداتی سمی، شکارچی و شب فعال از شاخه بندپایان، رده عنکبوتیان و راسته کژدم ها (اسکورپیوندا)می باشند. عقرب ها در طول روز در پناهگاههای خود مخفی می شوند و عقرب ها شبها برای جستجو و شکار خارج می شوند. عقرب ها به دلیل داشتن نیش دردناک و زهری و در مواردی کشنده و همچنین شکل و ظاهری ویژه و ترسناک، از زمان های دور مورد توجه و شناسایی واقع شده اند.شناخت گونه های مختلف عقرب و مجموعه ویژگیهای زیستی، تغذیهای و اکولوژیکی آن عقرب ها، علاوه بر جذابیت های مختلف علمی، در زمینه درمان و پیشگیری از عقرب گزیدگی و نیز ساخت سرم و پادزهر حائز اهمیت است .عقرب ها از مهمترین جانوران سمی دنیا محسوب می شوند.

هدیه ویژه ما به شما

                                                                                           pdf آموزش درآمد زایی میلیونی از زهر عقرب

عقرب های زهری، سالانه ۱/۲ تا ۱/۵ میلیون نفر را نیش می زنند و موارد مرگ ناشی از عقرب 'گزیدگی حدود ۵-۳ هزار مورد در سال گزارش شده است .عقرب های ایرانی بیشتر در نواحی خشک و گرمسیری دنیا حتی بیابانها و در عرضهای جغرافیایی پائین تر از منطقه معتدل زندگی می کنند.وضعیت کژدم زدگی و تلفات ناشی از آن عقرب هادر مناطق مختلف جهان با توجه به شیوه و محل زندگی، وضعیت اجتماعی ـ اقتصادی و سطح خدمات بهداشتی و گونه عقرب، در هر منطقه جغرافیایی متفاوت است. در کشورهای آفریقایی و خاورمیانه مانند عربستان سعودی، مراکش، ترکیه، اردن، الجزایر، مصر، عراق، سودان، آفریقای جنوبی و ماداگاسکارو همچنین در کشورهای آمریکای جنوبی و مرکزی مانند برزیل، مکزیک، آرژانتین، ونزوئلا، گویان و

ترینیداد، عقرب گزیدگی مشکل عمده بهداشتی و پزشکی است. نیروهای نظامی یک گروه پرخطر در مقابل عقرب گزیدگی محسوب می شوند، زیرا با توجه به نوع ماموریت خود، اغلب در مناطق خارج از شهرها و یا در حاشیه شهر و در پادگان های نظامی مستقر می شوند و همچنین به هنگام برگزاری رزمایش ها و در جنگها، بحرانها و حوادث طبیعی ممکن است در زیستگاه های طبیعی عقرب ها وارد شوند و در نتیجه بیشتر باعقرب ها و نیش سمی آنها مواجه می شوند. در زمان جنگ تحمیلی نیز عقرب گزیدگی یکی از مشکلات مهم بهداشتی نیروهای نظامی ایران بویژه در مناطق جنگی جنوب گزارش شده است .علی رغم تهیه و تولید سرم های مونو والان و پلی والان ضد عقرب در کشور، هنوز هم موارد تلفات ناشی از عقرب گزیدگی گزارش می گردد. بنابراین کنترل عقرب ها در محیط های نظامی همچنان به عنوان یکی از روش های اصلی کاهش موارد عقرب گزیدگی و تلفات ناشی ازبرخورد با عقرب مطرح است. مطالعات متعددی در زمینه

گونه های عقرب ها و عقرب گزیدگی در ایران:

تا کنون بیش از ۲۰۰۰ گونه عقرب یاکژدم در دنیا شناسائی شده است که حدود ۵۰ گونه از آن کژدم ها اهمیت پزشکی دارند .بر اساس آخرین گزارشات، تاکنون ۶۴ گونه عقرب ایرانی گزارش شده است که متعلق به ۳ خانواده عقرب بوتیده، عقرب اسکورپیونیده و عقرب همی اسکورپیده هستند. همه گونه های عقرب گزارش شده، اهمیت پزشکی یکسانی ندارد. گونه های مهمی مانند عقرب آندرکتونوس کراسیکودا،

عقرب ادنتوبوتوس دوریه، عقرب مزوبوتوس اپئوس،عقرب هوتنتوتا (بوتتوس)شاخ، عقرب هوتنتوتا سولسیئی از خانواده عقرب بوتیده و عقرب همی اسکورپیس لپتروس (عقرب گادیم)از خانواده عقرب همی اسکورپیده، دارای سم عقرب  خطرناک و اغلب کشنده هستند.(شکل۱)گونه عقرب همی اسکورپیس آکانتوسروس نیز به تازگی به عنوان کژدم کشنده در ایران معرفی شده است.

عقرب ها از مهم ترین جانوران زهری ایران محسوب می شوند که هر ساله به طور میانگین عامل ۴۲ تا ۴۵ هزار مورد عقرب گزیدگی سمی در ایران هستند.
بیشترین عقرب گزیدگی و بیشترین موارد مرگ و میر ناشی از زهر عقرب در استان خوزستان رخ می دهد. کژدم یا عقرب گزیدگی از تمام استانهای کشور گزارش می شود ولی در این میان پس از خوزستان به ترتیب استانهای هرمزگان، سیستان و بلوچستان، بوشهر، فارس و کرمان بیشترین موارد عقرب گزیدگی را دارند.
کمترین عقرب گزیدگی نیز از استانهای شمالی و تهران ثبت می شود (شکل۲)

زیستگاه های عقربها:

عقرب ها طیف وسیعی از زیستگاهها را در اکوسیستم های مختلف شامل مناطق بیابانی، ساحلی و کوهستانی در داخل و پیرامون اماکن در حاشیه روستاها و شهرها را اشغال می نمایند. کژدم ویا همان عقرب ها در مناطق مختلف دارای تنوع گونه ای متفاوت بوده، لذا زیستگاه های گوناگونی هم دارا می باشند.زیستگاه کژدم یا همان عقرب ممکن است سنگ چین های زیربنای ساختمان، سوراخ ها و شکاف های دیوار، درون بندهای بلوکهای ساختمانی، پوسته درختان در ارتفاع پائین، دیوارهای قدیمی و مخروبه، سوراخ ها و شکاف های طبیعی زمین، شکاف ها و درزهای موزائیک و قطعات بتونی حاشیه باغچه، سنگ چین های اطراف زمین های کشاورزی، نخاله های ساختمانی، چوب و الوار، تنه درختان کنده شده یا بریده باشد. انتخاب پناهگاه ها و یا زیستگاه توسط عقرب ها یا کژدم هابا توجه به شاخصه هایی نظیر

دوری از عوامل خشن محیطی مانند خشکی محیط، نور مستقیم خورشید و همین طور فرار از دست موجودات شکارچی و دشمنان طبیعی تعیین می شود .عقرب های غیرحفار را در طبیعت در مکانهای دور از اماکن انسانی، غالباً در زیر سنگ ها می توان یافت، ولی لانه های عقرب های حفار و لانه ساز را بیشتر در زمینهای تپه ماهوری و یا در حاشیه پست مکانهای مسطح می توان دید که با دهانه بیضی شکل قابل تمیز از لانه سایر جانوران خاکزی است به هر حال در برخی مواقع اردوگاههای دائمی و پادگانهای نظامی و یا اردوگاههای موقت در رزمایشها و بحران ها بدون توجه و یا اطلاع از زیستگاههای طبیعی موجودات خطرناک به ویژه عقرب هاساخته می شود و البته در مواردی هم این امر اجتناب ناپذیر است. در این گونه مواقع بررسی اقدامات کنترلی در حین استقرار نیروها و یا بلافاصله پس از آن برای ممانعت از عقرب گزیدگی بایستی صورت گیرد.

برای دیدن ادامه مقاله به مقاله ی کنترل عقرب ها در محیط های نظامی( بخش دوم) مراجعه فرمایید.